Η παιδεία μας, η μεγαλύτερη επένδυση του Έθνους, στηρίζεται και πρέπει να στηρίζεται στα θεμέλια του ελληνικού πολιτισμού και, κατ' επέκταση, του ευρωπαϊκού πολιτισμού, ο οποίος έχει τις ρίζες του στον ελληνικό πολιτισμό. Υπό το φως αυτής της διαπίστωσης προτείνεται η αναθεώρηση της παρ. 1 του άρθρου 16, ώστε και η κεφαλαιώδης αυτή διάσταση της παιδείας μας να αποτυπωθεί στο Σύνταγμα με ρητή διάταξη.
Περαιτέρω, σύμφωνα με το πρώτο εδάφιο της παρ. 5 του άρθρου 16 «Η ανώτατη εκπαίδευση παρέχεται αποκλειστικά από ιδρύματα που αποτελούν νομικά πρόσωπα δημοσίου δικαίου με πλήρη αυτοδιοίκηση», ενώ το τελευταίο εδάφιο της παρ. 8 του ίδιου άρθρου προβλέπει ότι η σύσταση ανώτατων σχολών από ιδιώτες απαγορεύεται».
Στο πλαίσιο της προωθούμενης πρότασης κρίνεται αναγκαία η αναθεώρηση της απόλυτης απαγόρευσης δραστηριοποίησης της ιδιωτικής πρωτοβουλίας όσον αφορά την παροχή ανώτατης εκπαίδευσης. Πυρήνα της προτεινόμενης συνταγματικής ρύθμισης αποτελεί η δυνατότητα ίδρυσης και λειτουργίας ανώτατων σχολών αποκλειστικώς και μόνο μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα από ιδιώτες, υπό τον αυστηρό έλεγχο και την εποπτεία του Κράτους.
Προς αυτή την κατεύθυνση προτείνονται οι ακόλουθες αναθεωρητικές παρεμβάσεις:
Καταρχάς, η παρ. 5 του άρθρου 16 πρέπει να αναθεωρηθεί κατά τρόπο, ώστε να μη λειτουργεί αποτρεπτικά για τη δημιουργία μη δημόσιων φορέων παροχής ανώτατης εκπαίδευσης. Για τον σκοπό αυτό προτείνεται η απάλειψη της λέξης «αποκλειστικά» από το πρώτο εδάφιο της παραγράφου αυτής και η προσθήκη του όρου «δημόσια» μπροστά από τη φράση «ανώτατη εκπαίδευση», ώστε να οριοθετείται το πεδίο εφαρμογής της συγκεκριμένης παραγράφου και να μην δημιουργεί προβλήματα στην εφαρμογή των διατάξεων που αφορούν τους μη δημόσιους φορείς παροχής ανώτατης εκπαίδευσης. Επίσης, στην ίδια παράγραφο θα πρέπει να οριοθετηθεί η έννοια της ανώτατης εκπαίδευσης κατά τρόπο που να παρέχει βάση για την ορθολογική ανάπτυξή της, ώστε να αντανακλά τις νέες εξελίξεις που έχουν έως σήμερα συντελεσθεί όσον αφορά την καθιέρωση του πανεπιστημιακού και του τεχνολογικού τομέα της ανώτατης εκπαίδευσης.
Εξάλλου, στην παρ. 6 του άρθρου 16, προκειμένου να προσδιορισθεί το πεδίο εφαρμογής της, ενόψει της προτεινόμενης τροποποίησης της προηγούμενης παραγράφου, πρέπει να προστεθεί ο όρος «δημόσιων» πριν από τον όρο «ανώτατων εκπαιδευτικών ιδρυμάτων».
Στη δε παράγραφο 7 προτείνεται η κατάργηση της φράσης «από το Κράτος» προς εναρμόνιση με τα παραπάνω και προκειμένου να είναι συνταγματικά ανεκτή η παροχή επαγγελματικής εκπαίδευσης όχι μόνο από το Κράτος, αλλά και από άλλους φορείς (π.χ. κοινωνικούς εταίρους), υπό κρατική πάντοτε εποπτεία.
Ενόψει του ότι η παρ. 8 αποτελεί τη βάση για την ανάπτυξη του συστήματος ιδιωτικής εκπαίδευσης στη Χώρα μας, πρέπει αυτή να αναδιατυπωθεί προς την κατεύθυνση της αποσαφήνισης ότι η παιδεία παραμένει δημόσιο αγαθό και η παροχή της από μη δημόσιους φορείς, σε όλες τις βαθμίδες, γίνεται μόνο κατά παραχώρηση από το Κράτος και υπό αυστηρή εποπτεία τήρησης προδιαγραφών και προϋποθέσεων, ενώ είναι αναγκαίο ν' απαλειφθεί το δεύτερο εδάφιό της, σύμφωνα με το οποίο απαγορεύεται η σύσταση ανώτατων σχολών από ιδιώτες. Για τη διασφάλιση της υψηλής στάθμης της παρεχόμενης ανώτατης εκπαίδευσης κρίνεται σκόπιμη η πρόβλεψη στην ίδια παράγραφο ότι τα προσόντα των διδασκόντων στα ανωτέρω μη κρατικά ιδρύματα θα είναι αντίστοιχα με εκείνα των κρατικών ανώτατων εκπαιδευτικών ιδρυμάτων.
Παράλληλα, προτείνεται η συμπλήρωση του άρθρου 16 με την προσθήκη νέας παραγράφου, με την οποία θα κατοχυρώνεται συνταγματικά το σύστημα διασφάλισης της ποιότητας στην ανώτατη εκπαίδευση, δημόσια ή μη. Με τον τρόπο αυτό αναδεικνύεται η σημασία που αποδίδει η ελληνική πολιτεία στην ποιότητα της παρεχόμενης εκπαίδευσης και στην αποτροπή φαινομένων αλλοίωσης της ανώτατης εκπαίδευσης προς απλή επαγγελματική κατάρτιση, ενώ, παράλληλα, τίθεται το αναγκαίο συνταγματικό έρεισμα, ώστε η ανώτατη παιδεία της Χώρας μας ν' ανταποκριθεί με επιτυχία στις απαιτήσεις του ευρωπαϊκού και διεθνούς εκπαιδευτικού περιβάλλοντος.
Η αναθεώρηση του άρθρου 16 του Συντάγματος προς την προαναφερθείσα κατεύθυνση αποτελεί ώριμο αίτημα της ελληνικής κοινωνίας, το οποίο, πέρα από το γεγονός ότι στοιχείται με τα ισχύοντα στην πλειονότητα των κρατών-μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης, θα συμβάλει, σε μεγάλο βαθμό, στην ανάδειξη της Χώρας μας σε κέντρο παιδείας και πολιτισμού για ολόκληρη την ευρύτερη περιοχή. Περαιτέρω, η υιοθέτηση αυτής της πρότασης διευρύνει τις εκπαιδευτικές επιλογές και ευκαιρίες των νέων, συμβάλλει στην καταπολέμηση της παραπαιδείας και περιορίζει σημαντικά τη «μετανάστευση» μεγάλου αριθμού Ελλήνων φοιτητών σε Πανεπιστήμια του εξωτερικού, η οποία επιφέρει οικονομική αιμορραγία στις οικογένειές τους και οδηγεί στην απώλεια ικανού και πολύτιμου επιστημονικού δυναμικού, δεδομένου ότι πολλοί απ' όσους φοιτούν στην αλλοδαπή, προτιμούν τελικά να παραμείνουν εκεί και μετά το πέρας των σπουδών τους. Η προωθούμενη αναθεώρηση του άρθρου 16, μέσω της ανάπτυξης υγιούς ανταγωνισμού με τα υφιστάμενα κρατικά πανεπιστήμια, αποβαίνει τελικά προς όφελος της ποιότητας των παρεχόμενων σπουδών και της παιδείας γενικότερα.
Τέλος, προτείνεται η πρόβλεψη, σε αυτοτελή παράγραφο, της υποχρέωσης του Κράτους για θεσμική κατοχύρωση και ενίσχυση του εθελοντισμού, στο πλαίσιο της ανάγκης τόνωσης της ατομικής πρωτοβουλίας, της κοινωνικής αλληλεγγγύης καθώς και της κοινωνικής συνοχής.