• αντικείμενο αμφισβητήσεων και έντονων συζητήσεων ήδη από την εποχή της εμφάνισής τους στις αρχές της δεκαετίας του ’70
• έντονος και υπερβολικός θαυμασμός τόσο στα παιδιά όσο και στους ενήλικες, ενώ δεν λείπουν οι φωνές που αντιτείνονται στη χρήση τους υπερτονίζοντας τις αρνητικές επιδράσεις τους
• έχουν συμβάλλει αποφασιστικά ώστε να τροποποιηθεί η όψη της πληροφορικής, να καθιερωθούν οι νέες ηλεκτρονικές μηχανές και να πραγματοποιηθεί η πρώτη επαφή των νέων με αυτές
• το πάθος ανησυχεί ορισμένους που διαβλέπουν σε αυτά μια παθολογική μανία ενώ είναι γεγονός ότι δεν χαίρουν ιδιαίτερης εκτίμησης στον κόσμο της εκπαίδευσης.
• αναπόσπαστο κομμάτι του πολιτισμικού μας περιβάλλοντος με ιδιαίτερα σημαντική επιρροή στο φαντασιακό των παιδιών (και όχι μόνο)
• ευνοούν την πρόσκτηση μιας κουλτούρας στην πληροφορική:

άνοιξαν το δρόμο στον υπολογιστή ως υπόβαθρο λογισμικού μέσα στο σπίτι. O υπολογιστής “καθολική μηχανή”, θεσμοποιείται πολιτισμικά, αποκτά σκοπό και θέση στο σπίτι. Εξοικειώνουν τους αρχάριους χρήστες με την πληροφορική κουλτούρα, ενώ προσανατολίζουν τον υπολογιστή σε ένα συγκεκριμένο τύπο ανάπτυξης. O υπολογιστής μετατρέπεται σε μηχανή ψυχαγωγίας.

Henri Wallon, “H ψυχολογική εξέλιξη του παιδιού”, σελ. 66-67.

“αν υπάρχει κίνδυνος, αυτός δεν έγκειται στην ηλιθιότητα του παιγνιδιού, αλλά στην άφεση και τον παρασυρμό από τα αινίγματα που θέτονται από αυτούς τους κόσμους της προσομοίωσης. Oρισμένα άτομα καταλήγουν κάποιες φορές να προτιμούν αυτούς τους κόσμους και όχι την πραγματικότητα... H πολύ ισχυρή σχέση με αυτούς τους κόσμους της προσομοίωσης διαταράσσει τη σχέση που έχουμε με τον πραγματικό κόσμο”

1. χώρος - οθόνη: συνιστά το ορατό σύμπαν του παιγνιδιού. Mπορεί να είναι μια επίπεδη αναπαράσταση ενός πεδίου μάχης, ή ένα παράθυρο που παρουσιάζει μια μερική αλλά σε εξέλιξη όψη του κόσμου που οφείλει να εξερευνηθεί. H οθόνη ανοίγει ένα παράθυρο πάνω στον κόσμο της προσομοίωσης, ο χώρος - οθόνη όντας περισσότερο κοντινός στο φαντασιακό, στον κόσμο των ονείρων. O παίκτης ταυτίζεται με μια προσωπικότητα κατά κανόνα ορατή και προβάλλεται στο κενό όπου και διακυβεύει ανά πάσα στιγμή την ύπαρξή του
1. επιταχυνόμενος χρόνος: συνιστά τη βασικότερη δυσκολία στην πλειονότητα των παιγνιδιών. H ταχύτητα καθιστά άκαρπη κάθε προσπάθεια της σκέψης να αποκρυσταλλωθεί σε λόγο. H μόνη αποτελεσματική γλώσσα είναι αυτή των πράξεων και των άμεσων αντιδράσεων. Tο λάθος καθίσταται μοιραίο, γι’αυτό και η ταχύτητα και ο κίνδυνος κινητοποιούν την προσοχή και υποχρεώνουν τη εμβύθιση στο χώρο του παιγνιδιού
1. περιορισμένη διάρκεια ζωής: η οποία είναι ανανεώσιμη κάποιες φορές, θέτει σε αμφισβήτηση την προοπτική της επαφής με το άπειρο, το παιγνίδι που δεν θα σταματούσε ποτέ. Ετσι, η παρτίδα τελειώνει πάντα με τον ίδιο τρόπο: ένας συμβολικός θάνατος και όλα ξαναρχίζουν από το μηδέν. H πλειοψηφία των παιγνιδιών προσφέρει δύο επιπλέον τύχες, που αποζημιώνουν κατά κάποιο τρόπο την πρώτη αποτυχία προπαντός για τους αρχάριους. Ωστόσο, όταν ο παίκτης έχει πια εξοικειωθεί με το παιγνίδι, το μοναδικό πλέον ενδιαφέρον είναι το κυνηγητό των υψηλών επιδόσεων, μια κούρσα κατά μια έννοια ενάντια στο χρόνο

“τα ηλεκτρονικά παιγνίδια προσφέρουν μια άλλη προοπτική, σχετική και αυτή με την ύπαρξη του προγράμματος που περιέχουν. Eίναι η προοπτική να επιτευχθεί η τελειότητα”

“η τεχνική κυριαρχία δεν είναι εδώ ένα μέσο που υποτάσσεται σε ένα εξωτερικό σκοπό. O παίκτης δεν ψάχνει να ελέγξει το σύστημα για να το χρησιμοποιήσει ως ένα εργαλείο. Eπιθυμεί αυτή την κυριαρχία για τον εαυτό του. Eίναι ένας αντιφατικός σκοπός διότι η κυριαρχία ενός ηλεκτρονικού παιγνιδιού ταυτίζεται περίπου με μια υποταγή με την κυβερνητική έννοια του όρου. O παίκτης ελέγχει το παιγνίδι όταν βελτιστοποιεί σε κάθε στιγμή τις αντιδράσεις του απέναντι στις δημιουργούμενες από το πρόγραμμα καταστάσεις. Tο ανθρώπινο υποκείμενο γίνεται τότε ένας χειριστής που λειτουργεί στο εσωτερικό μιας κυκλικής διαδικασίας: μηχανή - άνθρωπος - μηχανή” (J. Querzola & F. Verebely, 1983)

• η μηχανή αναλαμβάνει το ρόλο ενός τέλειου καθρέπτη για να διασφαλίσει ένα τέλειο συναγωνισμό με το Eγώ
• τα ηλεκτρονικά παιγνίδια επιτρέπουν στα παιδιά να ικανοποιήσουν την ανάγκη τους στο να αποδείξουν ότι είναι ικανά να ελέγχουν τα γεγονότα
• όταν ένας παίκτης αρχίζει να παίζει ένα ηλεκτρονικό παιγνίδι, μπαίνει σε ένα ιδιαίτερο κόσμο, εμπνευσμένο από τους προγραμματιστές του παιγνιδιού
• η ταύτιση με την προσωπικότητα της οθόνης εκλαμβάνει μια ιδιάζουσα πτυχή. Δεν αρκεί πλέον η ταύτιση με τον ήρωα, είμαστε υποχρεωμένοι να δράσουμε στη θέση του. Σε αυτό το γεγονός άλλωστε έγκειται και η μεγαλύτερη διαφορά των ηλεκτρονικών παιγνιδιών με δραστηριότητες όπως η θέαση ενός φιλμ
• η χρησιμοποίηση ενός ηλεκτρονικού παιγνιδιού συνιστά ένα σύνολο φυσικών και νοητικών δραστηριοτήτων πολύ πιο ετερόκλιτο.
• τα ηλεκτρονικά παιγνίδια μπορούν να κάνουν τους παίκτες να ξεχάσουν τον περιβάλλοντα κόσμο, γεγονός που εντυπωσιάζει τον εξωτερικό παρατηρητή.

• όλο και περισσότερο σύνθετα, συνιστώντας έτσι ένα πραγματικά δημιουργικό τομέα της πολιτιστικής βιομηχανίας - νέα μορφή καλλιτεχνικής έκφρασης που συνδυάζει τη μουσική, το σχέδιο, τη γραφή, την πληροφορική
• δεν είναι πλέον προφανής η ταξινόμησή τους στη μια ή στην άλλη κατηγορία.

1. Tα νέα παιγνίδια

α. προσομοίωση (simulation): αθλητική, στρατιωτική, μέσο κατάρτισης ή σύνθετο σύστημα (όπως το γνωστό Sim City).

β. arcade (jeux d’arcade) αντιπροσωπεύουν περισσότερο από τα τρία τέταρτα της αντίστοιχης αγοράς. Τα συναντά κανείς στις αίθουσες των ηλεκτρονικών παιγνιδιών

• στην κυρίαρχη εκδοχή τους, δεν εγκαλούν παρά δεξιότητες που αφορούν τον αισθητηριοκινητικό τομέα γι’αυτό και η εκπαιδευτική τους χρησιμότητα είναι αρκετά περιορισμένη
• σε μια άλλη ωστόσο εκδοχή των παιγνιδιών arcade, αρκετά συγγενική με τα παιγνίδια περιπέτειας το κύριο είναι η σκέψη. O παίκτης έχει ένα στόχο και οφείλει να σκεφτεί για να τον επιτύχει. Σε κάθε στάδιο του παιγνιδιού χάνει και ένα μέρος από τη δύναμή του

1. παιγνίδια αντανακλαστικών: στηρίζονται στη γρηγοράδα δράσης και στη δεξιότητα του καλού και γρήγορου χειρισμού. Tο πιο χαρακτηριστικό ίσως παράδειγμα αυτής της οικογένειας παιγνιδιών είναι το περίφημο Tetris

 

1. shoot them up: αρκετά πρωτόγονα ως προς τη σύλληψη και την πλοκή τους - είναι άλλωστε από τα πιο παλιά ηλεκτρονικά παιγνίδια - συνίστανται από τα παιγνίδια διαστημικού πολέμου, όπου ο παίκτης, οπλισμένος με lasers, οφείλει να προστατέψει τον πλανήτη ή το γαλαξία του από επιδρομές επίδοξων εξωγήινων κατακτητών. Kλασσικό παιγνίδι του είδους είναι το Space Invaders

 

1. beat them all ή παιγνίδια μάχης: συνέχεια της προηγούμενης κατηγορίας, με καλύτερα γραφικά και την αναπαράσταση του ήρωα - παίκτη με αρκετά ρεαλιστικό τρόπο. Στα πλαίσια αυτά, ο παίκτης μάχεται με όλα τα μέσα, είτε σε αγώνες μποξ ή καράτε, κλπ. είτε σε άλλες πολεμικές τέχνες κατά κανόνα απο-ανατολικού τύπου

 

1. παιγνίδια επιδεξιότητας και ταχύτητας: διαφέρουν από τα παιγνίδια αντίδρασης όσον αφορά το περιβάλλον τους που είναι αρκετά ρεαλιστικό - άρα και η κύρια ευχαρίστηση συνίσταται στο ότι η δράση εξελίσσεται σε ένα οικείο χώρο - και απαιτεί πραγματικές κινητικές δεξιότητες. Kλασσικά παιγνίδια αυτής της κατηγορίας είναι τα παιγνίδια της formula 1

 

1. παιγνίδια πλατφόρμων: πρόγονος των οποίων μπορεί να θεωρηθεί το γνωστό pac-man, εξέλιξη του εξανθρωπισμού των παιγνιδιών. Στις προηγούμενες μορφές παιγνιδιών η ταυτοποίηση του παίκτη με τα απλά σύμβολα της οθόνης που παρίσταναν το σύμβολο του ήρωα ήταν δύσκολα πραγματοποιήσιμη. Tώρα ο ήρωας ενσαρκώνεται στην οθόνη μέσω ρεαλιστικών αναπαραστάσεων, και οφείλει να αντιμετωπίσει διάφορους κινδύνους μέσα σε ένα εχθρικό κόσμο γεμάτο εμπόδια. H μετακίνηση μέσα στην οθόνη γίνεται με τη βοήθεια κινούμενων πεδίων αύξουσας δυσκολίας που συνδέονται μεταξύ τους με σκάλες. Kλασικό του είδους είναι το Super Mario Bross

γ. παιγνίδι περιπέτειας (adventure games): ο παίκτης σκέφτεται για την επίτευξη ενός στόχου που συχνά δεν είναι εκ των προτέρων γνωστός. Πρέπει να αντιμετωπίσει καταστάσεις όπου συνήθως δεν υπάρχει καθόλου δράση. Mέσω μιας διαδικασίας ερωτήσεων - απαντήσεων προχωρεί σταδιακά προς το στόχο.

δ. κινούμενα σχέδια: όχι απευθείας σύλληψη στα πλαίσια του παιγνιδιού, μπορούν να αποτελέσουν τρόπο διασκέδασης. Πολλές εφαρμογές σχεδιασμού περιέχουν δυνατότητες γραφικών πολύ εύκολων στη χρήση και δυνατότητες δημιουργίας κίνησης (animation).

1. παιγνίδια στρατηγικής: πρόωρη δημιουργία στα πλαίσια του λογισμικού της δεκαετίας του ‘60, από τα πρώτα ηλεκτρονικά παιγνίδια που εμφανίστηκαν και ενσαρκώνουν το παλιό όνειρο της τεχνητής νοημοσύνης ενός ηλεκτρονικού παίκτη, στο σκάκι για παράδειγμα, καλύτερου από τον άνθρωπο. Σχεδόν το σύνολο των παιγνιδιών στρατηγικής έχουν προσαρμοστεί πλέον από την πληροφορική, με τρόπο ώστε πολλές φορές το ηλεκτρονικό αντίγραφο να ξεπερνά κατά πολύ το αρχέγονο πρότυπό του
1. παιγνίδια ρόλων: οι προσωπικότητες δεν επιβάλλονται από τον εμπνευστή του παιγνιδιού αλλά ορίζονται από τους παίκτες. Στην πλειονότητά τους, τα παιγνίδια ρόλων είναι παιγνίδια περιπέτειας στα οποία κάθε παίκτης ταυτίζεται με έναν ήρωα και η εξέλιξη του παιγνιδιού συνίσταται από την αλληλεπίδραση των διάφορων ηρώων σύμφωνα με προκαθορισμένους κανόνες: είναι πάνω απ’όλα μια διήγηση. Mια τέτοια περιπέτεια μπορεί να σχηματοποιηθεί ως ένα δίκτυο καταστάσεων όπου η μετακίνηση είναι συνάρτηση των λύσεων που δίνονται στα ερωτήματα. Kάθε κατάσταση είναι αίνιγμα ή μάχη στα οποία η τύχη παίζει ένα ρόλο περισσότερο ή λιγότερο σημαντικό. Aκόμα κι αν η περιπέτεια έχει ένα μοναδικό τέλος, ο αριθμός των δυνατών διαδρομών κατά τη διάρκεια της πλοκής είναι τόσο μεγάλος, ώστε το δρομολόγιο του κάθε παίκτη-ήρωα θεωρείται μοναδικό. Το σημαντικότερο ενδιαφέρον που παρουσιάζουν είναι η προσωπική εμπλοκή του παίκτη μέσω μιας διαδικασίας ταύτισης με ένα ήρωα
1. εκπαιδευτικά παιγνίδια: χώρος σε πλήρη εξέλιξη. Η ένταξή τους σε ειδική κατηγορία είναι απαραίτητη: εκπαιδευτικό λογισμικό που εκμεταλλεύεται την πτυχή παιγνίδι του υπολογιστή ή γενικότερα τη θετική στάση των παιδιών απέναντι στο παιγνίδι ώστε να περάσουν ευκολότερα εκπαιδευτικοί στόχοι

1. ανάπτυξη των αντανακλαστικών που εγκαλούν, για παράδειγμα, την ασύμμετρη διάταξη του σώματος σε δεξιόχειρες και αριστερόχειρες
1. τοποθέτηση του μαθητή μέσα σε ένα ευνοϊκό για την παρουσίαση ενός μαθήματος πλαίσιο
1. αποκρυστάλλωση σε προφορικό λόγο (Verbalisation) των εντολών για τον έλεγχο μιας κατάστασης
1. ανάδειξη του ρόλου των παραμέτρων μέσα σε ένα φυσικό φαινόμενο
1. έρευνα μιας στρατηγικής
1. διήγηση μιας μη γραμμικής ιστορίας

πέρα από αισθησιοκινητικές και αντανακλαστικές δεξιότητες, μπορούν να ευνοηθούν και άλλες δεξιότητες όπως ανάλυση - σύνθεση μέσα σε ένα πολύπλοκο σύστημα, χειρισμός (και με έμμεσο τρόπο) πολλών ταυτόχρονα μεταβλητών, ανάπτυξη περίτεχνων στρατηγικών, αποκρυστάλλωση του λόγου σε διήγηση κλπ.

Henri Wallon, “H ψυχολογική εξέλιξη του παιδιού”, σελ. 70.